Zaproszenie do udziału w programie „Nowotarżanie mają głos”

Autor: Wiktoria Kowalczyk-Szlaga

Muzeum Drukarstwa w Nowym Targu w bieżącym roku w ramach unijnego programu INTERREG V-A za pośrednictwem Euroregionu Tatry realizuje wraz z partnerem słowackim projekt pt. „Łącza nas zabytki techniki Muzeum Drukarstwa w Nowym Targu i Muzeum Papieru Czerpanego w Ludrovej”.

Zapraszamy do włączenia się w realizację tego projektu mieszkańców miasta, historyków, kolekcjonerów, artystów, młodzież i sympatyków stolicy Podhala. Zachęcamy wszystkich zainteresowanych,  by podzielili się  swoją wiedzą, informacjami, pamiątkami, relacjami, wspomnieniami, fotografiami, drukami ulotnymi dotyczącymi naszego miasta.

Chcielibyśmy także, by razem z nami, współuczestniczyli Państwo w tworzeniu programu i nowych ekspozycji w Muzeum Drukarstwa. Wszystkie dostarczone materiały będą zwrócone właścicielom. Materiały źródłowe zostaną zeskanowane, sfotografowane i za zgodą właścicieli wzbogacą tworzone w ramach projektu Cyfrowe Archiwum Muzeum Drukarstwa oraz złożą się na przygotowaną z Państwa udziałem wystawę - opowieść o mieście  i publikację. Taka formuła współpracy muzealników i mieszkańców, czyli muzeum partycypacyjne, staje się coraz bardziej popularna.

Wydawać się może, szczególnie w dzisiejszych czasach, że wiedza o przeszłości, stanowi niepotrzebny balast wobec wyzwań wciąż zmieniającej się rzeczywistości. Historia i jej zrozumienie jest nauczycielką życia, a pamięć o dziedzictwie naszych przodków ma ogromną moc w budowaniu tożsamości, poczucia wspólnoty i dumy z naszej małej ojczyzny.

W roku 1898 Ignacy Borek założył w Nowym Targu drukarnię i sprowadził do miasta maszynę drukarską wiedeńskiej firmy Helbig & Müller. Dziś stanowi ona unikatowy zabytek techniki i jest ozdobą i dumą otwartego niespełna dwa lata temu Muzeum Drukarstwa. Warto podkreślić, że jest to jedyna tego typu maszyna na świecie, która przetrwała do dnia dzisiejszego. Została ona ocalona przed złomowaniem przez Czesława Pajerskiego, Przewodniczącego Komisji Opieki nad Zabytkami. Uratował on nie tylko maszynę, ale także wielki zbiór druków, które niegdyś tłoczyła Drukarnia Borka, a później Drukarnia Podhalańska. W tych drukach ulotnych, prasie, książkach, broszurach i innych wydawnictwach odnajdujemy historię naszego miasta i obraz życia jego mieszkańców, we wszystkich  aspektach: w codzienności i gospodarce, w kulturze i oświacie, w sporcie i turystyce, w życiu religijnym, patriotycznym i regionalnym.

W muzeum znajdują się też cenne zbiory fotografii nowotarskiej z końca XIX i XX wieku, między innymi  zdjęcia wykonane przez nowotarskich fotografów S. Bochyńskiego. S. Christa, E. Morawetza, F. Rozłuckiego, T. Jędrysko, A. Szpytmę, dokumentujące miasto, którego już nie ma.

Na początek naszego projektu partycypacyjnego w naszym muzeum zapraszamy Wszystkich Zainteresowanych do udziału w konsultacjach muzealnych, które odbywać się będą raz w miesiącu od czerwca do października bieżącego roku.  Proponujemy 5 tematów, które wydają się nam warte podjęcia i opracowania i wokół których chcielibyśmy zebrać wszystkie Państwa „głosy” wraz z pamiątkami historycznymi. To propozycja z naszej strony, ale jesteśmy też otwarci na Państwa  sugestie.

1.            Mieszkańcy Nowego Targu w pierwszym transporcie więźniów do obozu koncentracyjnego Auschwitz w 1940 roku.

80 lat temu, 14 czerwca 1940 roku, z  więzienia w Tarnowie wyruszył pierwszy transport liczący 728 więźniów politycznych do nowo utworzonego obozu koncentracyjnego Auschwitz.  Stali się oni pierwszymi ofiarami obozu zagłady, w którym hitlerowcy zamordowali półtora miliona ludzi różnych narodowości.

Było wśród nich kilkunastu mieszkańców Nowego Targu. Według źródeł Państwowego Muzeum Auschwitz – Birkenau,  to: Jan Zachemski, nr obozowy 48,  Andrzej Gazda  nr 234, Franciszek Jąkała nr 236, Stanisław Zając nr 237, Jan Pawluśkiweicz nr 241, Ludwik Kaszycki nr 242, Jerzy Bielecki nr 243, Stanisław Chmura nr 258 , Kazimierz Górka nr 259, Kazimierz Król nr 264, Stanisław Sowiński nr 266, Jan Kozaczka nr 498, Franciszek Chmura nr 503, Jan Marszałek nr 530, Tadeusz Skalski nr 722.

Zwracamy się do rodzin i wszystkich, którzy posiadają dane i materiały o związanych z Nowym Targiem więźniach obozu Auschwitz o podzielenie się wiedzą i informacjami.

2.            Drukarstwo nowotarskie po II wojnie światowej.

Początki drukarstwa w Nowym Targu są dobrze poznane i opisane. Historia drukarstwa w Nowym Targu datuje się od 1898 roku, kiedy pierwszą oficynę założył w mieście Ignacy Borek. W roku 1927 zakład przejął Walerian Ostrowski i prowadził ją do roku 1947, kiedy Drukarnię Podhalańską  państwo ludowe znacjonalizowało. Drukarnia nadal istniała jako Zakład Graficzny Spółdzielni „Turbacz” w ramach Podhalańskich Zakładów Przemysłu Terenowego, a od 1963 roku w ramach Przedsiębiorstwa Graficznego Przemysłu Terenowego w Bochni. W 1978 r. drukarnia weszła w skład Drukarni Narodowej w Krakowie, a od 1983 działała jako Drukarnia Nowotarskich Zakładów Przemysłu Skórzanego „Podhale”. W 1992 roku drukarnię przejął Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, istniała krótko pod nazwą „Sol-Druk” i upadła wraz z likwidacją NZPS „Podhale”.

Zwracamy się do wszystkich, którzy pracowali w drukarniach nowotarskich, posiadają wiedzę na ten temat oraz druki akcydensowe i wydawnictwa, fotografie  lub inne pamiątki.

3.           Kowaniec — lasy, góry i polany, drobny przemysł, wypoczynek.

W opracowaniach dotyczących historii miasta Kowaniec pojawia się sporadycznie. A szkoda. Od założenia Nowego Targu stanowił integralną część miasta, zasoby drewna z lasów miejskich reperowały nieraz budżet miejski i służyły odbudowie częstą niszczonego przez pożary drewnianej zabudowy. Nad potokiem Kowaniec ulokowane były młyny, folusze i tartaki, których już nie ma. Pod koniec XIX wieku ambitnie planowano utworzyć tu dzielnicę letniskową, to tutaj powstawały znikające już dziś z krajobrazu drewniane wille w stylu podhalańskim, w okresie międzywojennym  Krakowski oddział Towarzystwa Wędkarskiego posiadał tutaj Dom Rybaka,  w Kotlinie istniała wylęgarnia ryb łososiowatych, zaś w Koszkowie Wysokogórska  Szkoła Rolnicza. Po II wojnie światowej powstało prewentorium kolejowe dla dzieci, kaplica i kościół, wyciągi orczykowe, stacja GOPR…

Chcielibyśmy przy Państwa udziale stworzyć małą monografię dzielnicy, która w pełni zasługuje na opisanie i opowiedzenie.

4.            Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa — inicjatorzy budowy, architekci, budowniczowie i artyści.

Największa świątynia nowego Targu kościół p.w. NSPJ nazywana wciąż przez  starsze pokolenia  nowotarżan nowym kościołem jest już budowlą historyczną. Komitet budowy kościoła zawiązał się w roku 1902 z inicjatywy ks. proboszcza kościoła parafialnego p.w. św. Katarzyny Michała Wawrzynowskiego, w 1906 roku rada miejska jako kolatorka kościoła zwróciła się do kurii biskupiej w Krakowie z prośbą o zezwolenie na budowę. Po uzyskaniu zgody, pomimo ofiarności mieszkańców nie udało się pozyskać funduszy, w planach przeszkodziła też I wojna światowa. Po odzyskaniu niepodległości przystąpiono ponownie do starań na rzecz budowy. W 1927 proboszcz Franciszek  Karabuła pozyskał działki na budowę, projekt wykonał jako dar dla rodzinnego miasta znany warszawski architekt Ludwik Panczakiewicz, w 1930 rozpoczęto prace budowlane. 9 października 1932 ks. biskup Stanisław Rospond poświęcił kamień węgielny. Prace  trwały do wybuchu II wojny światowej.  Budowę ukończono tuż po wojnie dzięki zaangażowaniu i ofiarności mieszkańców miasta i rodaków z kraju i zagranicy. W 1962 roku ks. biskup Julian Groblicki konsekrował kościół i ołtarz główny. Twórcą monumentalnego zespołu rzeźb przedstawiających ostatnią wieczerzę jest Mieczysław Stobierski.

Świątynia powstała dzięki zbiorowemu wysiłkowi miejscowych robotników i rzemieślników, murarzy, stolarzy, cieśli. Zwracamy się do rodzin projektantów, budowniczych, artystów ofiarodawców o dostarczenie, pamiątek, zdjęć, dokumentów i informacji.

5.            Czesław Pajerski (1931—2000)— założyciel Muzeum Podhalańskiego i współtwórca Kaplicy Papieskiej pod Turbaczem.

W bieżącym roku minęła 20.  rocznica śmierci założyciela Muzeum Podhalańskiego, działacza PTTK, społecznika, opiekuna zabytków Czesława Pajerskiego. W 1962 roku Pajerski wydeptał w miejskich urzędach przydział lokalu  na zgromadzone zbiory, które stały się zaczątkiem muzeum. W listopadzie 1966 roku, na odpust św. Katarzyny, Komisja Opieki nad Zabytkami PTTK urządziła pierwszą ekspozycję muzealną przy ulicy Szaflarskiej w budynku mieszczącym wówczas Zespół Adwokacki.

W 1974 roku zorganizował w Powiatowym Domu Kultury dużą wystawę z okazji 500-lecia drukarstwa i 75-lecia Drukarni Podhalańskiej, którą otwarto 2 maja. Dzięki przychylności władz miasta i powiatu pomieszczenia, które opuścił Powiatowy Dom Kultury przy ul. Sobieskiego zostały przekazane na utworzenie muzeum regionalnego.

W 1976 r. uroczyście otwarto ekspozycję Muzeum Podhalańskiego, wg scenariusza prof. Jana Bujaka, wraz z oficyną drukarską. W 2003 roku Muzeum Podhalańskie otrzymało od miasta nową siedzibę w ratuszu, gdzie funkcjonuje do dzisiaj. Muzeum Podhalańskie nosi dziś imię Czesława Pajerskiego.

Dzięki jego zaangażowaniu na polanie Rusnakowej w Gorcach powstała kaplica papieska, pomnik katyński i ołtarz polowy, przy którym co roku w sierpniu odprawiana jest msza święta dla „ludzi gór”.

Wielki dorobek Czesława Pajerskiego w zachowaniu dla następnych pokoleń obiektów i przedmiotów kultury materialnej i pamięci historycznej o naszych przodkach i regionie zasługuje na upowszechnienie. W związku z tym apelujemy do rodziny i wszystkich, którzy posiadają  informację o jego społecznym dorobku, wspomnienia i pamiątki o dostarczenie ich do naszego muzeum.

Konsultacje muzealne odbywać się będą w siedzibie muzeum na ulicy Sobieskiego 4 w  następujących terminach:

24 czerwca 2020 r., 22 lipca 2020 r.,  26 sierpnia 2020 r. , 23 września 2020 r., 21 października 2020  – w godzinach od 11.00 do 16.00.

Nasi eksperci będą czekać na Państwa, służyć doświadczeniem, radą i wszelką pomocą w opracowaniu materiałów. Ze względu na sytuację epidemiczną zachęcamy do indywidualnego kontaktu z Muzeum Drukarstwa  i ekspertami.

Szczegółowe Informacje w sprawie programu:

Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć. , tel. 18 264 12 42

Moderator tematów: Antoni Nowak,  tel. 693 146 254;  e-mail: Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.